Ο πολιτισμός στα χρόνια της εθνικής απαξίας και κοινωνικής "ερημιάς"
Του ΣΩΤΗΡΗ Γ. ΣΙΩΚΟΥ*Η οικονομική πλευρά του πολιτισμού σχετίζεται με τη δημοσιονομική ισορροπία, όπου προτεραιότητα έχουν οι εξοπλισμοί (όχι για την άμυνα του έθνους) και τα κίνητρα στους έχοντες για να κάνουν επενδύσεις και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας. Η περίφημη ανάταξη – ανάπτυξη που λένε.
Στον οπτικοακουστικό τομέα κυριαρχούν οι πολυεθνικές και τα προϊόντα τους, ενώ τα εθνικά κράτη δίνουν «ψίχουλα» για την ανάπτυξη, για παράδειγμα της εθνικής κινηματογραφίας – εθνικού θεάτρου – εθνικών μουσικών σχημάτων, βεβαίως υπάρχουν και εθνικά κράτη που τιμούν τις παραδόσεις τους και διακρίνονται στο παγκόσμιο στερέωμα.
Η κοινωνική Αριστερά έχει παραδόσεις που κινήθηκαν εκτός κράτους και ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε ότι αφορά την παραγωγή – διάδοση του ποιοτικού πολιτισμού. Οι αξίες της αυτοδιαχείρισης – αυτοδιεύθυνσης – κοινωνικής χειραφέτησης – άμεσης δημοκρατίας, είναι εξαιρετικά επίκαιρες την εποχή της δικτατορίας των αγορών.
Η επιμέλεια αυτής της σελίδας περιλαμβάνει: πληροφορίες – αναλύσεις – άρθρα γύρω απ' τον πολιτισμό και είναι ανοικτός ο χώρος για συνεργασίες – διάλογο με όποιον/οια το επιθυμεί να συμμετέχει.
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
Με αφορμή την επανάληψη δυο αριστουργημάτων, μεταξύ των άλλων που προβλήθηκαν το φετινό καλοκαίρι και συγκεκριμένα «ΤΟ ΓΕΡΑΚΙ ΤΗΣ ΜΑΛΤΑΣ» του σκηνοθέτη Τζων Χιούστον και το «ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΑΓΚΟ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ» του σκηνοθέτη Μπερνάντο Μπερτολούτσι θα επιχειρήσω να σας γνωρίσω συνοπτικά τους δύο σκηνοθέτες και αξίζει τον κόπο να συνεχίσετε την ερευνά σας να τους γνωρίσετε σε βάθος.
1) Ο ΤΖΩΝ ΧΙΟΥΣΤΟΝ (1906 – 1987) κατά καιρούς υπήρξε ζωγράφος, μποξέρ, μισθοφόρος του μεξικανικού στρατού και ρεπόρτερ. Γύρισε τέσσερα σημαντικά φιλμ νουάρ και εννοούμε τις ταινίες που γυρίστηκαν στα χρόνια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου στην Αμερική κι είχαν ένα ύφος αστυνομικής και γκανγκστερικής ταινίας.
Η χρονιά που οριοθέτησε τον κύκλο νουάρ είναι το 1941 κι η ταινία «το γεράκι της Μάλτας» του Τζων Χιούστον για λογαριασμό της Warner. Η ταινία στηρίζεται στη διασκευή ενός μυθιστορήματος του Ντάσιελ Χάμετ κι αφηγείται την απεγνωσμένη αναζήτηση ενός χρυσού αγαλματίδιου από μια ομάδα τυχοδιωκτών. Πρωταγωνιστούν ο Χάμφρεϋ Μπόγκαρτ γνωστός από την «Καζαμπλάνκα», «Το θησαυρό της Σιέρα Μάντρε», «Τη βασίλισσα της Αφρικής», «Ο μεγάλος ύπνος», «Τη σειρήνα της Μαρτινίκα» κ.α.
Ο Τζων Χιούστον εκτός απ' το «Γεράκι της Μάλτας», γύρισε άλλα τρία σημαντικά φιλμ νουάρ: «Τον θησαυρό της Σιέρα Μάντρε», «Στη βουή της καταιγίδας», «Τη ζούγκλα της ασφάλτου».
Ο Τζων Χιούστον ασχολήθηκε με μια πλούσια θεματολογία με κυρίαρχο το αστυνομικό – γκανγκστερικό φιλμ. Ωστόσο γύρισε το «Μπόμπι Ντικ» μεταφορά του κλασσικού μυθιστορήματος του Χέρμαν Μέλβιλ, το «Μουλέν Ρουζ» όπου αφηγείται τη ζωή του ζωγράφου Ανρί ντε Τουλούζ-Λοτρέκ, «Ανταύγειες σε χρυσά μάτια» με τους Μάρλον Μπράντο, Λιζ Ταίηλορ, «Τη μεγάλη απόδραση των 11» κ.α.
Άλλα κορυφαία φιλμ νουάρ ήταν: «Με διπλή ταυτότητα» - «Η λεωφόρος της Δύσεως» του Μπίλι Ουάιλντερ, «Λάουρα» του Ότο Πρέμινγκερ, «Τζίλντα» του Τσάρλς Βίντορ, «Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δύο φορές» του Τέι Γκαρνέτ, «Η γυμνή πόλη» του Ζιλ Ντασέν, «Η νύχτα του κυνηγού» του Τσαρλς Λότον κ.α.
2) Ο ΜΠΕΡΝΑΝΤΟ ΜΠΕΡΤΟΛΟΥΤΣΙ υπήρξε μαθητής του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, και τη δεκαετία του '70 έκανε δύο σημαντικές πολιτικές ταινίες: «Τη στρατηγική της αράχνης» και τον «Κομφορμίστα». Η πρώτη ταινία είναι εμπνευσμένη από ένα διήγημα του Χόρχε Λουίς Μπόρχες.
«Το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι» ανιχνεύει ψυχαναλυτικά την αυτοκαταστροφή που ελλοχεύει σε κάθε ερωτική σχέση, σκιτσάροντας προφητικά έναν κοινωνικό περίγυρο καταναλωτισμού και νεύρωσης. Πρωταγωνιστεί το «ιερό τέρας» του κιν/φου ο Μάρλον Μπράντο ηθοποιός του θεάτρου – κιν/φου και σκηνοθέτης κιν/φου που τιμήθηκε από κορυφαίους σκηνοθέτες όπως ο ΕΛΙΑ ΚΑΖΑΝ – ΦΡΑΝΣΙΣ ΚΟΠΠΟΛΑ κ.α.
Μια κορυφαία ταινία του σκηνοθέτη που αποτελεί έπος – ποταμό, είναι το «1900», ειδωμένο από ταξική σκοπιά. Το τοπίο στην Ιταλία από το 1900 και μετέπειτα με ξεχωριστό ρόλο στο ιταλικό κομμουνιστικό κίνημα που έβαλε τη σφραγίδα του στις μεταπολεμικές εξελίξεις.
«Το φεγγάρι», «Ο μικρός αυτοκράτορας» ακολούθησαν για να κατατάξουν τον Μπερτολούτσι στους σκηνοθέτες που συνδύασαν την πλατιά απήχηση και τη σύνδεση της πολιτικής σκέψης (όπως και οι δάσκαλοί του Βισκόντι – Ντε Σίκα – Παζολίνι – Ροσελίνι) με την ψυχανάλυση.
3) ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ ΕΠΟΜΕΝΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ
α) «Σκοτ Πίλκριμ εναντίον των 7 πρώην»
β) «Ποιος φοβάται τους γάτους της Περσίας»
γ) «Ο Αμερικάνος»
δ) «Το καταφύγιο»
ε) «Τρυφερότητα»
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Με αφορμή ένα διεθνές Συνέδριο που έγινε στη ΛΕΣΒΟ με θέμα: ΣΑΤΥΡΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ και την τιμητική που έχει ο Αριστοφάνης στην Ελλάδα, όπου κάθε χρόνο το θέατρο ανεβάζει κωμωδίες του, που σημαίνει ότι η απήχηση των έργων του από το 445 π.Χ. καλά κρατεί.
Επιλέγω ορισμένα σημεία που εθίγησαν από τους συνέδρους
1) ΣΑΤΥΡΙΚΟ ΔΡΑΜΑ: Η έκπληξή μου ήταν πως οι τρεις τραγικοί: Αισχύλος – Σοφοκλής – Ευριπίδης, έγραψαν σατυρικά δράματα κι αυτό δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό.
Παραδείγματα:
«Κύκλωψ» του Ευριπίδη
«Δικτυούλκοι» και «Ισθμιαστές» του Αισχύλου
«Αμυμώνη» του Αισχύλου
«Ιχνευτές» του Σοφοκλή
«Αχιλλέως εραστάς» του Σοφοκλή
Όπως επίσης δεν είναι γνωστό ότι εκτός απ' τον Αριστοφάνη στη κωμωδία υπήρξαν σημαντικοί συγγραφείς που αφαίρεσαν τη νίκη απ' τον Αριστοφάνη στους δραματικούς αγώνες της εποχής.
Τέτοιοι ήταν:
Μάγνητας, Κρατίκος, Εύπολις.
2) ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ: Για να εμβαθύνουμε στην ιδεολογία του Αριστοφάνη θα πρέπει να ανατρέξουμε στα λιγοστά βιογραφικά στοιχεία του ποιητή. Έμμεσες ενδείξεις ορίζουν τη ζωή του περίπου από το 445 – 385 π.Χ. και τον συνδέουν με την Αίγινα, που είχε κάποια κτηματική περιουσία. Αυτή η λεπτομέρεια υπογραμμίζει, τουλάχιστον, τις κοινωνικοπολιτικές του καταβολές:
Ο ποιητής ταυτίζεται, από καταγωγή, με την τάξη εκείνη των Αθηναίων, τους μικροκτηματίες και μικροτεχνίτες, που αισθάνθηκαν αμεσότερα τη φθορά του Πελοποννησιακού Πολέμου, απέδιδαν τα αλλεπάλληλα εθνικά πλήγματα στην πολεμοκαπηλία των κρατικών υπευθύνων, αναζητούσαν τα αίτια της σύγχρονης ηθικής παρακμής στις ανατρεπτικές θεωρίες των φιλοσόφων, γενικά αντιμετώπιζαν με κριτική διάθεση τη λειτουργία, όχι τη φύση, της δημοκρατίας, και αναζητούσαν, την επιστροφή στην ήρεμη εποχή των μαραθωνομάχων.
Ο Αριστοφάνης εμφανίζεται έτσι κοινωνικά συντηρητικός και ειλικρινά ειρηνόφιλος. Έχει για στόχους του όλους εκείνους που αλλοίωναν την εικόνα ενός ήρεμου κόσμου, όπως τον οραματιζόταν ο μέσος Αθηναίος αστός: τους στρατιωτικούς, όπως ο Λάμαχος, που επιζούσαν μόνο με τον πόλεμο, τους τολμηρούς πολιτικούς, όπως ο Κλέων, που γοήτευαν επικίνδυνα τις μάζες, τους φιλοσόφους, όπως ο «σοφιστικός» Σωκράτης, που δίδασκαν νέους μεθόδους επικίνδυνης πειθούς, τους τραγικούς, όπως ο Ευριπίδης, που ερευνούσαν απαγορευμένες ζώνες της ανθρώπινης ψυχής και ανέτρεπαν καθιερωμένες αξίες. Απέναντι σε όλους αυτούς ο Αριστοφάνης αντιπαρατάσσει τον απλοϊκό Αθηναίο μικροαστό, να παλεύει με άνισες δυνάμεις, να προβάλει ισχνά τα προβλήματά του και, όταν δεν κατορθώνει να πείσει, να ακολουθεί τον δρόμο της φυγής προς έναν κόσμο φανταστικό (ΟΡΝΙΘΕΣ) όπου όλα τα προβλήματα μπορούν να λυθούν όπως εκείνος θέλει.
Ο Αριστοφάνης δεν μας έδωσε μόνο μερικά θεατρικά αριστουργήματα (ΑΧΑΡΝΗΣ – ΙΠΠΗΣ – ΝΕΦΕΛΑΙ – ΣΦΗΚΕΣ – ΕΙΡΗΝΗ – ΟΡΝΙΘΕΣ – ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ – ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΑΖΟΥΣΑΙ – ΒΑΤΡΑΧΟΙ – ΕΚΚΛΗΣΙΑΖΟΥΣΑΙ – ΠΛΟΥΤΟΣ). Μέσα από το έργο του μας προσφέρει ταυτοχρόνως πλουσιότατο υλικό για να γνωρίσουμε την εποχή του. Ο Αριστοφάνης μας φέρνει πολύ πιο κοντά στον άνθρωπο από ότι οποιαδήποτε άλλη μορφή έντεχνου λόγου.
Πηγές:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ
Στάθης Βαλούκος. Εκδόσεις ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ
Περιοδικό ΣΙΝΕΜΑ Τ. 218
Εφημερίδα ΕΠΟΧΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
ΚΛΑΣΣΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ 2. ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Σημείωση:
Η επικοινωνία με τον Σωτήρη Σιώκο για θέματα που αφορούν τη σελίδα του πολιτισμού, μπορεί να γίνεται στο e-mail: sotiris.siokos@gmail.comΑυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.
Στο FAX:210-8815393 με την ένδειξη: «Υπόψη Σωτήρη Σιώκου»
Στο τηλ. 210-6849157
*Ο Σωτήρης Γ. Σιώκος είναι μέλος του Δ.Σ. του ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ» πρ. υπεύθ. πολιτισμού ΟΤΟΕ – ΓΣΕΕ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου